Bạn đã từng nghe đến thuật ngữ “lời dẫn trực tiếp” và “lời dẫn gián tiếp” trong ngữ pháp tiếng Việt chưa? Nếu bạn đang băn khoăn về cách phân biệt hai mẫu câu này, hãy cùng tìm hiểu thêm với Sara.edu.vn ngay trong bài viết này nhé!
Lời Dẫn Trực Tiếp là Gì?
Lời dẫn trực tiếp là cách nhắc lại chính xác nguyên văn lời nói hoặc suy nghĩ của một nhân vật hoặc người nào đó. Lời dẫn trực tiếp thường được đặt trong dấu ngoặc kép để phân biệt với phần nội dung khác.
Ví dụ: Tục ngữ có câu: “Lá lành đùm lá rách.”
Ví dụ: Hoạ sĩ nghĩ thầm: “Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp quét tước dọn dẹp, chưa kịp gấp chăn chẳng hạn.” (Nguyễn Thành Long)
Lời Dẫn Gián Tiếp là Gì?
Lời dẫn gián tiếp là cách tái hiện lời nói hoặc ý nghĩa của một nhân vật hoặc người khác. Lời dẫn gián tiếp sẽ được điều chỉnh phù hợp trong ngữ cảnh và không được đặt trong dấu ngoặc kép.
Ví dụ: Thúy Ngân bảo ngày mai bạn ấy không đến được.
Ví dụ: Thầy giáo dặn chúng tôi về ôn bài, mai có giờ kiểm ưu ái.
Tác Dụng của Lời Dẫn Trực Tiếp và Lời Dẫn Gián Tiếp
Dựa vào khái niệm lời dẫn trực tiếp và lời dẫn gián tiếp đã được giới thiệu ở trên, chúng ta có thể nhận thấy tác dụng của mỗi loại câu này là gì. Cụ thể như sau:
-
Lời dẫn trực tiếp sẽ nhắc lại chính xác nguyên văn lời nói hoặc ý nghĩa của người hoặc nhân vật. Chúng ta dùng lời dẫn trực tiếp để trích dẫn toàn bộ nội dung của nhân vật đã nói.
-
Lời dẫn gián tiếp sẽ tái hiện lời nói và ý nghĩa của người hoặc nhân vật, có sự điều chỉnh thích hợp trong ngữ cảnh. Trường hợp chúng ta muốn thuật lại câu chuyện mà không cần đề cập trực tiếp đến câu nói của người khác, chúng ta có thể sử dụng lời dẫn gián tiếp.
Dấu Hiệu Nhận Biết Lời Dẫn Trực Tiếp
Dấu hiệu nhận biết lời dẫn trực tiếp khá đơn giản. Bạn chỉ cần chú ý đến các đặc điểm sau đây: câu dẫn được đặt trong dấu ngoặc kép và sau dấu hai chấm.
Ví dụ:
Hôm nay Nam đến trường rất sớm, bác bảo vệ thấy thế bèn hỏi: “Sao cháu đi sớm thế?”
Mẹ ra ngoài và dặn lại các con: “Đừng cho bé Su ra ngoài đường nhé!”
Dấu Hiệu Nhận Biết Lời Dẫn Gián Tiếp
Khác với lời dẫn trực tiếp, lời dẫn gián tiếp sẽ không được đặt trong dấu ngoặc kép, mà sẽ được diễn đạt một cách hòa hợp với phần văn ngữ của người dẫn. Chúng ta không cần trích dẫn y nguyên lời nói của nhân vật, mà có thể sửa đổi, điều chỉnh phù hợp ngay lúc tái hiện.
Ví dụ:
Hôm nay Nam đi học rất sớm, đi đến cổng trường bị bác bảo vệ hỏi rằng sao lại đi sớm thế.
Mẹ đi ra ngoài và dặn lại các con rằng không cho bé Su chạy ra ngoài đường.
Cách Dẫn Trực Tiếp và Cách Dẫn Gián Tiếp
Trong giao tiếp hàng ngày hoặc khi kể chuyện bằng lời nói, chúng ta ít sử dụng lời dẫn trực tiếp. Thay vào đó, việc sử dụng lời dẫn gián tiếp sẽ trở nên phổ biến và giúp người nói thể hiện câu chuyện theo cá nhân hóa của mình.
Ngược lại, trong các tác phẩm văn chương như truyện, tiểu thuyết, các tác giả thường sử dụng lời dẫn trực tiếp để truyền đạt thoại của nhân vật. Các lời dẫn này được đánh dấu bằng gạch đầu dòng ở đầu mỗi câu.
Cách Chuyển Lời Dẫn Trực Tiếp sang Gián Tiếp
Khi chuyển lời dẫn trực tiếp sang gián tiếp, chúng ta cần loại bỏ một số từ cảm thán và dấu câu “đối với văn bản viết”. Trên lời dẫn gián tiếp, chúng ta sẽ điều chỉnh một số từ ngữ để phù hợp với ngữ cảnh tái hiện. Dưới đây là ví dụ chuyển đổi từ lời dẫn trực tiếp sang gián tiếp:
Câu trực tiếp: “Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.”
Câu gián tiếp: Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.
Câu gián tiếp đã có một số khác biệt (lược bỏ) so với câu trực tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đó là loại bỏ cụm động từ “chúng ta phải”.
Ví dụ và Bài Tập Vận Dụng về Lời Dẫn Gián Tiếp và Trực Tiếp
Hãy đọc các đoạn trích dưới đây và trả lời các câu hỏi sau đó.
a) Lão tìm lời lẽ giảng giải cho con trai hiểu. Lão khuyên nó hãy dằn lòng bỏ đám này, để dùi giắng lại ít lâu, xem có đám nào khá mà nhẹ tiền hơn sẽ liệu; chẳng lấy đứa này thì lấy đứa khác; làng này đã chết hết gái đâu mà sợ. (Nam Cao, Lão Hạc)
b) Nhưng chớ hiểu lầm rằng Bác sống khắc khổ theo lối nhà tu hành, thanh tao theo kiểu nhà hiền triết ẩn dật. (Phạm Văn Đồng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh hoa và khí phách của dân tộc, lương tâm của thời đại).
Câu 1:
Trong đoạn trích (a), phần in đậm là lời nói hay ý nghĩa? Nó có được ngăn cách với phần trước bằng dấu gì không?
Trong đoạn trích (b), phần in đậm là lời nói hay ý nghĩa? Giữa phần in đậm và phần trước có từ gì? Có thể thay từ đó bằng từ gì?
Trả lời:
-
Trong đoạn trích (a), phần in đậm là lời nói của nhân vật. Đây là nội dung của lời khuyên như có thể thấy từ từ “khuyên” trong phần lời của người dẫn. Nó không được ngăn cách với phần trước bằng một loại dấu cụ thể nào. Trước phần này có thể đặt thêm từ “rằng” hoặc từ “là” sau từ “nó”.
-
Trong đoạn trích (b), phần in đậm là ý nghĩa của nhân vật, vì trước đó có từ “hiểu”. Giữa phần in đậm và phần trước có từ “rằng”. Có thể thay từ “rằng” bằng từ “là” trong trường hợp này.
Câu 2:
Tìm lời dẫn trong các đoạn trích dưới đây (trích từ truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao). Cho biết đó là lời nói hay ý nghĩa được dẫn, là lời dẫn trực tiếp hay gián tiếp?
Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó kêu ư ử, nhìn tôi, như muốn bảo rằng: “A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với Lão như thế mà lão đối xử với tôi như thế này à?”
Sau khi thằng con đi, lão tự bảo rằng: “Cái vườn là của con ta. Hồi còn mồ ma mẹ nó, mẹ nó cố thắt lưng buộc bụng, dè sẻn mãi, mới để ra được năm mươi đồng bạc tậu. Hồi ấy, mọi thứ còn rẻ cả…”
Trả lời:
-
Trong đoạn (a): Phần trong ngoặc kép (“A! lão già… thế này à?”) là lời dẫn trực tiếp – dẫn lời (qua ý nghĩa của nhân vật gắn cho con chó).
-
Trong đoạn (b): Phần trong ngoặc kép (“Cái vườn… còn rẻ cả…”) là lời dẫn trực tiếp – dẫn ý.
Mong rằng những chia sẻ về lời dẫn gián tiếp và lời dẫn trực tiếp trên đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm này và áp dụng một cách chính xác trong việc sử dụng tiếng Việt. Chúc bạn học tốt!